Hồi con gái tôi học tiểu học ở trường Hạ Long (trường bấy giờ ở phố Bến Đoan, thị xã Hòn Gai, nay là thành phố Hạ Long), tôi thường hay đi đón, nhờ đó có quen một cậu bé tên Nghĩa, là con cô hiệu trưởng nhà trường, nhà ở ngay gần trường. Trong lúc chờ con gái học xong, cậu bé thường hay mời tôi vào nhà chơi, từ đó thành ra chỗ quen biết.

Vì nhà ở ngay cạnh biển, nên Nghĩa ngoài những trò chơi con trẻ, chú bé còn có một thú vui, đó là câu cá. Một lần cậu rủ tôi đi câu cá rìa.

Cá rìa.

Cá rìa (hay dìa) ở biển Hạ Long nhiều và phàm ăn như cá rô đồng. Cái tên cá rìa người ta gọi có lẽ xuất phát từ tập tính của loài cá này: thường tìm thức ăn ở các rìa đá hay bất cứ rìa một giá thể nào; nước trong, có thể thấy hàng đàn cá rìa nhỏ, chúng đang rỉa mồi ở những nơi đó.

Lúc bấy giờ chưa sẵn lưỡi và cước câu như bây giờ. Nghĩa lấy kim khâu, hơ qua lửa rồi uốn thành cái lưỡi câu bé tý (như lưỡi câu 1 hiện nay), lấy chỉ se thành dây câu; lại lấy tuýp thuốc đánh răng bằng kẽm nấu chảy đổ chì – những viên chì bé tẹo. Nghĩa một bộ câu, sắm cho tôi cũng một bộ như thế, quấn vào cái ống bơ thành câu cuộn.

Nghĩa lấy cám gạo rang thơm, trộn với bột mỳ, vẩy vào đó ít nước, ngào dẻo quẹo, được một viên to như quả táo, làm mồi câu.

Cá rìa rất phàm ăn, thả mồi xuống cả đàn lao đến đớp ngay, phải giật nhanh mới đóng, còn không, mồi bị chúng rỉa mất liên tục, chỉ mắc lại mồi đã nản. Tôi chưa quen câu nên không giật được con nào, trong khi Nghĩa giật được liên tục. Những con cá rìa bé tý xíu, được thả vào trong cái ống bơ chứa đầy nước biển.

Non buổi sáng, chúng tôi câu được hơn nửa ống bơ.

Câu cá rìa ven bờ vịnh Hạ Long.

Mang về, tôi kỳ cạch mổ. Được một lúc, thấy chúng nhỏ quá, lại nhiều, chán không mổ nữa, cứ bỏ cả vào chảo, rán.

Cá rìa xương rất cứng, nhưng cá nhỏ, rán giòn, nhai được cả xương. Ăn bùi và thơm. Những con không mổ, ăn còn thấy cả mùi cám rang.

Nghĩa còn rót cho tôi nửa cốc rượu thuốc của cái hũ ở nhà cậu ấy.

Nhắm rượu với cá rìa nhỏ rán giòn rất thú.

Câu cá rìa là niềm vui của khá nhiều người ở Hạ Long, nhất là với những người đã nghỉ hưu. Buổi chiều, chỗ bến cá gần chợ Hạ Long I, người ta ngồi câu chát chạt.

Và thứ cá rìa nhỏ những người này câu được (có người câu được tới cả 1-2kg), người ta bán cho các quán bia. Quán bia rán giòn, dân nhậu mua một đĩa khoảng 2 chục nghìn, cuốn với lá lốt hay rau dấp cá, chấm tương ớt, lai rai, vừa rẻ vừa ngon.

Cá rìa nấu chua.

Tôi có sắm một bộ đồ câu, trong đó có những cuộn chuyên để câu cá rìa. Và đã nhiều lần đi câu cá rìa. Câu được 1-2kg mỗi lần đi. Đa phần là cá rìa nhỏ. Con to nhất chưa bằng ba ngón tay chụm.

Câu cá rìa phải giật nhanh. Hễ thấy cước rung phải giật ngay. Vậy mà nhiều phen vẫn chậm. Mồi mất liên tục. Nên câu cá rìa còn rèn tính kiên nhẫn. Nhiều lúc mất mồi, mắc lại mồi đến mức nếu không kiên nhẫn, sẽ nản.

Câu cá rìa ngồi cúi chăm chú nhìn cước, hoặc nhìn “ăng ten” (thanh tre vót một đầu mềm oặt, cắm trên giá đỡ, mắc cước vào đó) xem có rung khi cá cắn không để nhanh tay giật, vì thế thấy mờ hết cả mắt, đau hết cả lưng, ê hết cả mông. Mỏi, vươn người, xương sống kêu râm ran, bẻ cổ, xương cổ kêu răng rắc; có lúc phải dừng câu, phóng tầm mắt nhìn ra biển cả bao la, để cho đỡ mỏi mắt.

Và câu cá rìa, ai chả một lần bị gai trên lưng, dưới bụng, phía áp đuôi nó đâm cho. Lần đầu tiên tôi bị nó đâm cho vào ngón tay cái. Máu ứa ra đỏ tươi. Đau, buốt, nhức, bỗng thấy như nghẹn ở cổ, không thở được. Gai cá rìa đâm, ngay tức thì đau nhức thấu tim, bóp nghẹt tim lại nên mới có cảm giác như ngừng thở.

Tôi đã bị một con cá rìa cỡ to ba ngón tay chụm không chỉ đâm một, mà tới ba nhát, một ở đầu ngón cái tay trái, một vào đầu gối phải và một vào ngón chân phải. Đau nhức đến mức quẳng câu đấy, phải mất hơn 20 phút sau đỡ đau mới lóng ngóng mắc mồi lại được.

Đấy là gai nó đâm trực diện, chỉ hơi chạm nhẹ (cái gai ấy) vào da thịt mình, tưởng như bâng quơ, thế mà ngay sau đó đã thấy xót, thấy buốt rồi, mặc dù không buốt đến mức như đâm thẳng, nhưng cũng buốt mất một lúc.

Cá rìa nướng.

Cá rìa phải làm sạch ruột, vì chúng là loài ăn tạp, nên lòng sạn và dơ.

Cá rìa nhỏ, khi mổ, dùng dao cắt chéo một nhát từ đầu xuống bụng, tức cắt bỏ phần ức cá, sau đó dùng đầu ngón tay cái ấn, cho ruột chúng bị đẩy ra và dùng mũi dao gạy, gạt hết ruột đi. Sau đó rửa sạch. Rửa cũng phải khéo. Vì khi con cá đã làm đến mức như thế rồi, chết rồi, nhưng vô tình gai đâm vào tay nó vẫn gây nhức buốt như thường.

Cá rìa rất tanh. Nhưng nó rất hợp nấu với dưa chua. Đun dưa cho chín, thả cá rìa vào, nêm nếm mắm muối mỳ chính, đun sôi thêm chừng 2 phút thì được, cho hành hoa cắt khúc vào, bắc ra, ăn nóng.

Húp bát nước cá rìa nấu dưa chua, nóng giòn - tuyệt đỉnh của một loại nước riêu!

Cá rìa xương cứng, lại nhỏ, khéo gỡ lấy thịt khi nấu canh dưa cũng là một nghệ thuật trong ăn uống. Thịt cá rìa trắng và thơm, ngọt và bùi.

Cá rìa kho nhừ với dưa ăn được cả xương, ăn khá tốn cơm. Bây giờ có cái nồi kho bằng điện, rất tiện lợi. Kho chừng 3 đến 4 tiếng thì được.

Cá rìa to cỡ từ hơn 3 ngón tay chụm trở lên không rẻ và trở thành đặc sản nơi các nhà hàng. Họ nướng. Một con to hơn ba ngón tay chụm 50 ngàn đồng.

Hoá thạch cá rìa.

Và đây là cách ăn: Dùng đũa tách bỏ lớp da, gạt sang bên, sau đó tưới một chút nước mắm nguyên chất vào chỗ thịt cá trắng thơm, sao cho vừa đậm đà, rồi vắt chanh lên, và... ăn. Và bạn sẽ thấy: cá rìa nướng tưới nước mắm nguyên chất, vắt chanh, thịt cá vừa chín tới, còn nóng hổi, ăn thật tuyệt. Nó có vị ngọt của cá tươi, thịt cá chín mềm, không bã, thơm mùi thơm của cá nướng, của nước mắm nguyên chất, vị hơi chua chua của chanh.

Để tăng thêm hương vị, có thể dùng thêm cọng húng láng, hoặc nếu ăn được hành khô thái lát dầm mắm nguyên chất cũng rất quện.

Và đây là bí mật tại sao gai cá rìa đâm làm ta nhức buốt: thử nhấm gai của nó, ta thấy vị ngăm ngăm đắng. Không biết là chất độc gì.

Bây giờ Nghĩa đã có vợ, có con. Thỉnh thoảng chú cháu tôi vẫn ới nhau ra Bến Đoan câu cá rìa. Tôi bây giờ câu thạo rồi, cũng giật được kha khá. Nhưng chưa bao giờ bằng Nghĩa. Anh chàng này rất sát cá.

Trần Giang Nam

Nguồn: Báo điện tử Quảng Ninh - Sưu tầm bởi VietWeb.Vn